Zmartwychwstanie wrażeń. Marcel Proust

Tagi

artysta, emocje, impresja, intelekt, pamięć, proust, przeszłość, refleksja, sztuka, ulotność, wrażenia, Świadomość

Fragment: Marcel Proust – Pamięć i intelekt

Z każdym dniem coraz mniejszą wagę przywiązuję do intelektu. Z każdym dniem widzę coraz wyraźniej, że tylko go ignorując pisarz może uchwycić niegdysiejsze wrażenia, czyli dotrzeć do samego siebie i jedynego tworzywa sztuki.
To, co intelekt podsuwa nam pod nazwą przeszłości, wcale nią nie jest.
W rzeczywistości, jak w przypadku dusz zmarłych w popularnych podaniach ludowych, każda godzina naszego życia, gdy tylko odejdzie w przeszłość, wciela się w jakiś materialny przedmiot i tam pozostaje w ukryciu, uwięziona dopóty, dopóki nie spotkamy go na swej drodze. Wówczas, gdy potrafimy ją rozpoznać, możemy ją wywołać i w ten sposób wyzwolić. Równie dobrze moglibyśmy skrywającego ją przedmiotu – lub wrażenia, gdyż każdy przedmiot w stosunku do nas jest wrażeniem – nie spotkać.
Dlatego właśnie tak wiele chwil naszego życia nigdy nie zmartwychwstaje, gdyż przedmioty te są tak niewielkie, na tyle zagubione w świecie, że mało jest szans, by znalazły się na naszej drodze! Jest pewien dom na wsi, gdzie wiele razy spędzałem wakacje. Często o nich myślałem, jednak nigdy nie były tym samym. Wszystko wskazywało na to, że na zawsze pozostaną dla mnie martwe. Ich zmartwychwstanie, jak wszystkie zmartwychwstania, było całkiem przypadkowe. Pewnego wieczoru, gdy przemarznięty do szpiku kości wróciłem do domu i trudno mi było się rozgrzać, gdy tylko zasiadłem w moim pokoju do lektury, stara poczciwa kucharka przyniosła mi filiżankę herbaty, której nigdy nie pijałem. Traf chciał, że miała też kilka grzanek.
Umoczyłem grzankę w herbacie i w chwili, w której włożyłem ją do ust i poczułem na podniebieniu jej miękkość przenikniętą smakiem herbaty, spłynął na mnie zapach geranium i drzew pomarańczowych, oblało niezwykłe światło i poczułem się szczęśliwy; tkwiłem w bezruchu, lękając się najmniejszym gestem zniweczyć to, co działo się we mnie i czego nie rozumiałem, skupiając całą uwagę na smaku umoczonej grzanki, sprawczyni tego cudu, gdy nagle runęły naruszone przegrody pamięci i moją świadomość nawiedziły wakacje na wsi, o których mówiłem, z wszystkimi porankami, za którymi kryły się nieskończone chwile szczęścia.
Wtedy sobie przypomniałem: każdego dnia, gdy skończyłem się ubierać, schodziłem do pokoju dziadka, który już wstał i pił właśnie herbatę.
Moczył w niej biszkopt i podsuwał mi go do skosztowania. I gdy te piękne dni odeszły w przeszłość, smak biszkopta umoczonego w herbacie dawał schronienie wszystkim tym umarłym – umarłym dla intelektu – chwilom, których z pewnością bym nie odnalazł, gdyby pewnego zimowego dnia, gdy zmarznięty na kość wróciłem do domu, moja kucharka nie podsunęła mi napoju, w którym na mocy magicznego a nieznanego mi paktu, kryło się ich zmartwychwstanie.

Gdy tylko jednak włożyłem biszkopt do ust, cały ogród, którego zapomniane alejki aż do tej pory były dla mnie puste i bezbarwne, zaczął grządka po grządce rozkwitać w małej filiżance herbaty, niby owe japońskie kwiaty, które rozwijają się, gdy tylko zanurzyć je w wodzie.

Podobnie i dni spędzone w Wenecji, których mój intelekt nie potrafił przywołać, były dla mnie martwe do dnia, w którym – rok temu – przechodząc przez podwórzec, zatrzymałem się między błyszczącymi, nierównymi płytami chodnika.
Przyjaciele, którzy mi towarzyszyli, myśleli, że się pośliznąłem, ja jednak dałem im znak, by na mnie nie czekali i że ich dogonię: zatrzymało mnie coś ważniejszego, nie wiedziałem jeszcze co, lecz czułem, że w głębi mojej duszy ożywa przeszłość, której nie rozpoznaję; doświadczyłem tego stawiając stopę na nierówności chodnika.
Poczułem, że zaczyna przepełniać mnie szczęście i że zostałem wzbogacony odrobiną owej czystej substancji nas samych, jaką jest minione wrażenie czystego życia zachowanego w nieskazitelnej czystości (i które tylko wówczas możemy poznać, gdyż w chwili, w której je przeżywamy, nie ukazuje się ono naszej pamięci, lecz tylko wrażeniom, będących na jej usługach), które żądało ode mnie uwolnienia i pomnożenia bogactw mojej poezji.
Nie czułem się jednak na tyle silny, by je uwolnić.
Bałem się, by owa przeszłość mi nie uciekła. Ach, na nic zdawał się w tej sytuacji intelekt.
Cofnąłem się o kilka kroków, by znów trafić na błyszczącą i nierówną płytę chodnika i wprawić się w podobny stan. I nagle zalała mnie fala światła. Moja noga doznała tego samego wrażenia, którego doświadczyłem na nierównych i błyszczących płytach baptysterium św. Marka. Od tego momentu, gdy tylko potrafiłem rozpoznać to wrażenie, zarówno cień, jaki kładł się wówczas na Kanale, jak i gondola, która mnie tam przywiozła, żyły we mnie niezatartym wspomnieniem szczęścia.
Nie chodzi tylko o to, że w chwilach takiego zmartwychwstania intelekt jest bezradny, lecz także o to, że owe minione chwile szukają schronienia w przedmiotach, które intelekt zwykle omija. Przedmioty, w których staraliście się z pełną świadomością odnaleźć powiązanie z życiem obecnym, nie będą dla nich wystarczająco bezpiecznym miejscem. Co więcej, o ile tylko coś innego potrafi je wskrzesić, to wskrzeszając je wraz z nim, pozbawi je wszelkiej poetyckości.

W porównaniu z ową przeszłością, intymną cząstką nas samych, prawdy intelektu wydają się mało realne. A jednak, zwłaszcza wtedy, gdy siły nasze są na wyczerpaniu, gdy tylko pragniemy ją odzyskać, zwracamy się ku temu wszystkiemu, co mogłoby nam pomóc, nawet jeśli zostaniemy źle zrozumiani przez inteligentnych ludzi, którzy nie wiedzą, że artysta jest kimś, kto żyje samotnie, kto rzeczom widzianym nie przyznaje absolutnej wartości, kto hierarchię prawdziwych wartości może odnaleźć tylko w sobie samym.

Może się bowiem zdarzyć, że mierna opera wystawiona w prowincjonalnym teatrze, bal, który w oczach światowców wydałby się śmieszny, bądź to wywoła w nim wspomnienie, bądź to dopasuje się do świata jego marzeń i trosk w o wiele większym stopniu niż wspaniałe widowisko w Operze lub super-eleganckie przyjęcie w Faubourg Saint-Germain. Nazwy stacji kolejowych na rozkładzie jazdy północnej kolei, gdzie w marzeniach wysiadał z wagonu w jesienny wieczór, kiedy to drzewa zgubiły już liście i mocno pachniały w ostrym powietrzu, pretensjonalna książka, pełna nazwisk, których nie słyszał od dzieciństwa, mogą być dla niego czymś znacznie ważniejszym od wszystkich wspaniałych książek filozoficznych i sprawić, że światowcy lub ludzie utalentowani wezmą go za pozbawionego smaku głupca.
Dziwny zapewne wyda się fakt, że przypisując tak mało wagi do intelektu, tematem niniejszych uwag uczyniłem sugestie podpowiedziane właśnie przez intelekt i stojące w sprzeczności z tym, co zwykle słyszymy lub czytamy.
W chwili, w której godziny moje są być może policzone (swoją drogą, czy nie wszyscy jesteśmy w takiej sytuacji?), rzeczą niefrasobliwą byłoby tworzenie dzieła opartego na intelekcie.
Z drugiej jednak strony, prawdy intelektu, nawet jeśli są mniej cenne od owych tajemnych wrażeń, o których przed chwilą mówiłem, także posiadają pewną wartość.
Pisarz jest nie tylko poetą.
Nawet najwięksi z tej epoki w naszym niedoskonałym świecie, gdzie arcydzieła sztuki są jedynie szczątkami wraków wielkich intelektów, nanizali klejnoty swych uczuć na nitkę intelektu, na której tylko czasami mogą one błyszczeć w swej pełni. I jeśli ktoś uważa, że najwięksi pisarze epoki mylą się w tym istotnym punkcie, to przychodzi czas, by otrząsnąć się z gnuśności i jasno to powiedzieć. Metoda Sainte-Beuve’a nie jest być może na pierwszy rzut oka sprawą ważną.
Niewykluczone jednak, że w dalszym ciągu okaże się, iż dotyka ona niesłychanie istotnych problemów intelektualnych, dla artysty być może najważniejszych, a mianowicie dotyczących podrzędności intelektu, o której mówiłem na początku. Owej podrzędności nie możemy wszelako określić, nie odwołując się do samego intelektu.

Intelekt może nie zasługiwać na najwyższe uznanie, lecz tylko on jest w stanie to stwierdzić. Może zajmować w hierarchii wartości drugie miejsce, lecz tylko on może oświadczyć, że intuicja powinna zająć miejsce pierwsze.

Fragment: Marcel Proust – Pamięć i intelekt

Zobacz też:

• Spogladaj głębiej…

• Źródło natchnienia jest w Tobie

• Bez granic

ps. Zdjęcie pochodzi z darmowego stocka

Reklama

Twórz, twórz bezustannie!

Tagi

artysta, codzienność, grey, kreatywność, spełnienie, twórczość, tworzenie, Świadomość

Jeden z moich przyjaciół, znany amerykański fotograf Dawid Douglas Duncan, spędziwszy z wielkim malarzem kilka dni, przygotował o nim i jego dziele reportaż.
Przeglądając jego książkę Good bye Picasso, słuchając jego opowieści o tym, jak dzień po dniu obserwował Picassa pracującego z energią młodzieńca, zrozumiałem, co chciał mi przekazać mój ojciec – było to z pewnością tuż przed wybuchem wojny – kiedy wychodziliśmy ze sklepu jakiegoś rzemieślnika:
„Dla tego, kto tworzy, nie istnieje zmęczenie”.
Picasso – młody starzec – przypominał mi to zdanie. I chciałbym, byś i ty tworzył.

Nie mów: nie jestem artystą.
Nie mów: moja praca zawodowa mnie nudzi, a po jej zakończeniu nie mam czasu na tworzenie.
Znam twoje trudności. Wiem, że życie w naszych społeczeństwach jest przytłaczające, że dla współczesnego człowieka praca jest tylko wypełnianiem, bez żadnej radości, obowiązków. Jeden przez całe życie wprawia w ruch maszynę do liczenia, inny przez całe życie pisze na maszynie. A co powiedzieć o ludziach pracujących w fabrykach, których ruchy podlegają nieludzkiemu rytmowi maszyn?
Nie wychwalam przeszłości. Jednak pamiętam – kiedy pracowałem jako antykwariusz – radość odczuwaną z wzięcia w dłonie któregokolwiek z pięknych przedmiotów wykonanych ręką rzemieślnika, niekiedy dziesiątki lat wcześniej. Stworzył, wyłonił z drewna lub porcelany dzieło, w które włożył nie tylko swoje umiejętności, ale również wyobrażenie piękna. Dzieło nie-powtarzalne, na podobieństwo niepowtarzalności każdej osoby, również i twojej. Kto dziś może naznaczyć swoją osobowością wytwory swojej pracy? Tylko kilku artystów. Społeczeństwo stało się jak walec drogowy, zmuszający wszystkich do wzajemnego upodobnienia się. A praca zmienia mężczyzn i kobiety w dodatek do maszyn.
Oczywiście każdy z nas usiłuje zachować swoją indywidualność. Nie wystarczy jednak usiłować odróżniać się od innych, na przykład za pomocą ubioru. Nie należy szukać różnic, lecz tworzyć, jeszcze raz tworzyć, bezustannie.
Czy to jest możliwe?
To nie jest łatwe. Jednak musisz zachować zdolność inwencji i wyobraźni, która staje się twórczością.
Opowiem ci o dzieciach i miłości. W tej dziedzinie każdy może rozwinąć niepowtarzalną moc tworzenia.
Istnieją też kontakty z drugimi. Przeżywanie pięknych, wspaniałych przyjaźni jest również jedną z najszlachetniejszych twórczości człowieka. I najrzadszych. Poruszę ten temat przy okazji miłości.
Trzeba jednak także starać się tworzyć, kształtować materię, dobierać słowa. Ponieważ tym lepiej będziesz potrafił żyć miłością i przyjaźnią, im lepiej wyrazisz w jakimś dziele swoją ukrytą osobowość. Tę najprawdziwszą.
Nie mów: nie jestem twórcą.
Każdy mężczyzna, każda kobieta jest twórcą. Nieważne, że
dzieła, które tworzą, nie są uznawane za arcydzieła.
Kto zresztą dokładnie wie, czym jest arcydzieło?

Nie należy rozpoczynać od pytania, czy stworzy się arcydzieło.

Trzeba czuć potrzebę czynienia, dawania, przekazywania przyjemności, uczucia, spojrzenia.
Kiedy dotknęła mnie moja tragedia i kiedy znalazłem się sam, zanim nawet pomyślałem o napisaniu Au nom de tous les Miens, utworzyłem fundacją im. Diny Gray dla ochrony człowieka w jego środowisku życia.

Walczyłem o jej uznanie, o to, by na świecie zajęto się losem drzew, problemami ochrony środowiska. Walczyłem o to, by wszędzie na świecie dzieci nauczyły się szacunku dla drzew, by otaczały je miłością. W tym celu rzuciłem hasło: „Jedno dziecko – jedno drzewo”. Ta akcja wymagała ode mnie codziennego wysiłku. I niejednokrotnie wątpiłem w nią i w siebie. Później, na południu Francji, na stokach masywu, gdzie dosięgnął mnie pożar i gdzie zginęli moi bliscy – ujrzałem dzieci, małych kolegów moich dzieci, sadzących drzewa odrodzenia. Te drzewa, do których posadzenia się przyczyniłem, są właśnie dziełem, twórczością.

TRZEBA TWORZYĆ.
Jeśli nasze życie ograniczamy do konsumpcji, czymże się staniemy, jeśli nie czymś w rodzaju żyjących maszyn?
Każda minuta twojego życia ofiarowuje ci możliwość tworzenia. Możesz tworzyć swój sposób bycia, nie pozwalać na sterowanie sobą przez mody lub narzucone wyobrażenia, lecz wiedzieć, że w sposób wolny i świadomy decydujesz o swoich czynach. Wytworzenie w sobie na przykład niechęci do palenia – czy sądzisz, że to nie jest ważne?
Czy sądzisz, że kształtowanie woli nie ma decydującego znaczenia?
A tworzenie wokół siebie – przez swoje słowa, przez swoje zabiegi, przez swoje czyny – atmosfery szczęścia, spokoju i bezpieczeństwa dla osób, które kochasz, czy nie uważasz, że to wszystko liczy się najbardziej? Sprzeciwiam się wszystkim, którzy za twórczość uważają wyłącznie dzieła sztuki. Nie znają życia, padli ofiarą przesądów.

Poznałem kiedyś starego, ponad 80-letniego człowieka o bardzo skromnym pochodzeniu, który nigdy nie uczęszczał na uniwersytety. Już w wieku jedenastu lat pracował na budowach. Dzisiaj, po całym życiu wysiłków, nadal tworzy. Tego, co pisze, nie można nazwać książkami: po prostu do małego notesika przepisuje myśli, cyfry, które wydają mu się ważne. Wkleja artykuły z gazet, które pozwalają mu zrozumieć ludzki świat. Pokazywał mi długą kolumnę cyfr: były tam zapisane wszystkie określone przez naukowców okresy trwania różnych epok geologicznych, momenty pojawienia się gatunków zwierzęcych. Widziałem jego żywe spojrzenie: „To wywołuje wrażenie, nieprawda?” – stwierdził. Czy sądzisz, że ten notes nie stanowi prawdziwe] twórczości?

Twórczość, którą możesz uprawiać.

Nie ma nic prostszego i istotniejszego od tworzenia. Równa się ono nawiązaniu kontaktów ze światem i z innymi.
Obserwowałem w naszym domu wspaniałą kobietę, która z Diną zajmowała się naszymi dziećmi i która, od kiedy jestem sam, przygotowuje posiłki, gdy odwiedzają mnie przyjaciele. Widywałem ją krojącą jarzyny i w tych tak prostych, pełnych doświadczenia ruchach odkrywałem, że gotowanie jest tworzeniem.
Urządzenie swojego mieszkania, wybór mebli, obrazów, fotografii, które się zawiesi – to również twórczość.
Chcę przez to powiedzieć, że najbardziej codzienne i najkonieczniejsze czynności – jeśli się je wykonuje z miłością, jeśli wkłada się w nie całą swoją osobowość, jeśli usiłuje się uniknąć naśladownictwa – mogą się stać dziełami i sprawić radość. W swoim życiu musisz się starać wycisnąć na otaczającym cię świecie własne piętno, obdarzyć swoje czynności – wybór ubioru, mebli, sporządzenie jakiegoś dania – swoim śladem.

Twoje życie może być nieustannym tworzeniem.
Taki powinien być ostateczny cel twoich wysiłków, to stanowi o sensie każdego dnia, każdej z twoich czynności.
Twoje życie twórczością? Oznacza to, że musisz wziąć się w garść. Nie pozwolić, by życie ci się wymykało, by bez twojej wiedzy się rozpłynęło, byś pewnego dnia nie zdziwił się tyloma latami przeżytymi bez jakiejkolwiek wiedzy o sobie, o swoim życiu, o jego sensie.
Taką cenę płacą ci, którzy nie chcą spojrzeć na swoje życie, nie chcą go zrozumieć, oddziaływać na nie.
Przypominam sobie zbliżającą się do sześćdziesiątki niewiastę, która po napisaniu do mnie przybyła zobaczyć się ze mną osobiście w siedzibie Fundacji im. Diny Gray. Rozpaczała, melancholijnie spoglądała na swoją przeszłość: „Moje lata, panie Gray, moje lata – mam wrażenie, że nie żyłam. Jakże to możliwe? Mam uczucie, że nic nie uczyniłam z mojego życia, a teraz…”
Opowiadała o swoim życiu, o swoich dniach, o dzieciach, które urosły, odeszły, które wychowała nie zdając sobie sprawy, że powinna była nauczyć je żyć dla nich, a nie dla samej siebie, że nie zostali powołani do życia dla niej, lecz że urodziła je dla nich samych.
Tworzyła, nie znając sensu tej twórczości. Wydaje mi się, że pomogłem jej zrozumieć.

Nie jest przecież nigdy za późno na nadanie kierunku całemu swojemu życiu, nawet jeśli duża jego część już upłynęła.
Martin Gray – Siły życia

Zobacz też

• Twórczy ludzie wg Junga

• Psychologia inspiracji

• Niezwykła moc wyobraźni. Sukces a niepowodzenie.

• Historia prawdziwego sukcesu

• Przełamując fale…. I życiowy impas

Twórczy ludzie wg Junga

Tagi

analiza, artysta, artyzm, astryści, jacobi, jung, kreatywność, psychologia, twórczość, typ funkcjonalny, typ osobowości, typ postawy, typy funkcjonalne, Świadomość

Wiemy, że człowiek prawie nigdy nie uświadamia sobie, do jakiego typu funkcjonalnego należy.
To samo odnosi się do typu postaw. Często rozróżnienie jest bardzo trudne i trzeba włożyć wiele psychologicznej pracy, aby z tego kalejdoskopowego obrazu, w jakim psyche ukazuje się obserwatorowi, wyłuskać właściwy jej typ.
Zadanie to jest tym trudniejsze, im silniejszy jest związek człowieka z nieświadomością.
W szczególności dotyczy to wszystkich natur artystycznych.
Ludzie twórczy i artyści mają niezwykle silny strukturalny związek, jakby „bezpośrednie połączenie” z nieświadomością; dlatego trudno ich zaliczyć do określonego typu, tym bardziej, że nie można bez zastrzeżeń porównywać dzieła i jego twórcy.

Na przykład często ten sam artysta jest w życiu ekstrawertykiem, a w swoich dziełach introwertykiem, lub odwrotnie.
W  świetle prawa przeciwieństw psychicznych można to dobrze rozumieć, zwłaszcza gdy chodzi o takich artystów, którzy w swych dziełach w sposób artystyczny przedstawiają to, czym nie są, czyli swoje dopełnienie.
Natomiast u tych artystów, których dzieło nie przedstawia ich drugiej, nie przeżytej strony, lecz tylko ich własny wywyższony, „wysublimowany” i wyidealizowany portret własny, dzieło i człowiek należy z reguły do tego samego typu.
Dotyczy to przede wszystkim introwertyków, którzy przedstawiają samych siebie w postaciach subtelnych powieści psychologicznych, oraz ekstrawertyków, którzy ze szczególnym upodobaniem opisują przygody i ich bohaterów.

Jung uważa, że twórczość ekstrawersyjna powstaje dzięki artystycznemu przetworzeniu doświadczeń zewnętrznych twórczość introwersyjna zaś „dzieje się” wskutek przemożnego wpływu treści wewnętrznych przejawiających się za pośrednictwem pióra lub pędzla artysty.
Proces twórczy o ile go w ogóle potrafimy prześledzić polega na ożywieniu odwiecznych symboli ludzkości drzemiących w nieświadomości, na ich rozwinięciu i przekształceniu w skończone dzieło sztuki.

„Kto mówi za pomocą praobrazów, ten mówi tysiącem głosów, ujarzmia i przezwycięża, a jednocześnie podnosi wzwyż to, co określa; przypadkowe i przemijające czyni wiecznotrwałym, los indywidualny przekształca w los ludzkości, a tym samym wyzwala w nas te pomocne siły, które zawsze umożliwiały ludzkości wyratowanie się z każdego niebezpieczeństwa i przetrwanie nawet najdłuższej nocy. … W tym tkwi tajemnica oddziaływania sztuki”.

Jung przyznaje szczególne miejsce twórczemu działaniu fantazji, którą uważa nawet za osobną kategorię, ponieważ jego zdaniem nie można jej zaliczyć do żadnej z czterech funkcji podstawowych, choć w każdej z nich ma swój udział, słuszny jest zatem powszechnie panujący pogląd, iż twórcza inspiracja właściwa jest tylko typowi intuicyjnemu, to znaczy że główną funkcją u każdego artysty musi być intuicja.

Fantazja jest wprawdzie źródłem inspiracji w pracy twórczej, ale jest to dar, który może pochodzić od każdego z czterech typów. Fantazji twórczej, będącej szczególną zdolnością lub darem, nie należy mylić ani z „aktywną wyobraźnią”, która wnosi do świadomości, ożywia i utrzymuje obrazy zbiorowej nieświadomości, ani z intuicją, która jest jednym ze sposobów pojmowania zjawisk psychicznych, czyli jedną z funkcji świadomości.
Typ funkcjonalny bowiem ujawnia się dopiero w sposobie pojmowania i przetwarzania zarówno „intuicji”, jak i twórczych inspiracji oraz wytworów fantazji.
Tak więc dzieło jako owoc twórczości może należeć do innego typu niż artysta, który je stworzył, o typie artysty zaś należy wnioskować nie na podstawie treści dzieła, ale na podstawie sposobu jego wytworzenia.

Nie ma zasadniczej różnicy między fantazją artysty a fantazją zwykłego człowieka; jednakże obok bogactwa, oryginalności i żywotności wytworów fantazji artystę wyróżnia jego zdolność i siła kształtująca, która umożliwia mu nadawanie formy swoim inspiracjom i łączenie ich w organiczno-estetyczną całość.

„Często słyszymy, że dla artysty zajmowanie się nieświadomością jest niebezpieczne. Wielu artystów ucieka od psychologii, „ponieważ obawiają się aby ten potwór nie pożarł ich tak zwanej siły twórczej.
Jak gdyby cała armia psychologów mogła coś zdziałać przeciwko Bogu! Prawdziwa zdolność tworzenia jest źródłem, które nigdy nie może wy schnąć. Czy gdziekolwiek na ziemi wymyślono jakiś podstęp, który by przeszkodził Mozartowi lub Beethoenowi w tworzeniu?
Moc twórcza jest silniejsza od człowieka. Jeśli jest inaczej, to w sprzyjających okolicznościach podtrzymuje ona mały talencik i nic więcej. Gdy zaś jest neurozą, to często wystarczy jedno słowo, a nawet jedno spojrzenie, aby złudzenie rozwiało się.
Wtedy rzekomy poeta nie może już pisać wierszy, malarzowi zaś bardziej niż przedtem brakuje pomysłów i umie umiejętności, a winę za to ponosi wyłącznie psychologia! Byłbym rad, gdyby wiedza psychologiczna mogła działać w sposób tak oczyszczający i gdyby zdołała wyeliminować te elementy neurotyczne, które z dzisiejszej sztuki czynią niezbyt przyjemny problem.
Choroba nigdy nie sprzyja pracy twórczej, przeciwnie, jest dla niej największą przeszkodą. Zlikwidowanie jakiegokolwiek wyparcia nie może zniszczyć prawdziwej twórczości, podobnie jak nie można wyczerpać nieświadomości”.

Innym rozpowszechnionym błędem jest mniemanie, że skończone dzieło artystyczne warunkuje lub pociąga za sobą także psychiczną doskonałość jego twórcy.
Aby z „połączenia z nieświadomością” odnieść rzeczywistą korzyść dla procesu różnicowania psychicznego, a więc dla pożądanego rozwoju psobowości, trzeba wyłaniające się z głębi obrazy, symbole i wizje po ludzku przeżyć i zrozumieć, to znaczy  czynnie je przyswoić i zintegrować,
„wyjść im naprzeciw i potraktować je z całą świadomością”.

Jednakże artysta często przyjmuje tylko bierną postawę wobec nich, obserwując i odtwarzając je, w najlepszym przypadku pozwalając, aby na niego oddziaływały.
Tego rodzaju przeżycie ma wprawdzie pełną wartość artystyczną, ale z ludzkiego punktu widzenia jest niedoskonałe. Artysta, któremu by udało się zarówno swą własną osobowość, jak swoje dzieło, w jednakowym stopniu twórczo rozwinąć i ukształtować, osiągnąłby szczyt ludzkich możliwości.
Tylko nielicznym jest to dane; rzadko bowiem człowiekowi wystarcza sił, aby do jednakowej doskonałości doprowadzić pracę wewnętrzną i zewnętrzną. Albowiem
„wielkie talenty są najpiękniejszymi, ale często najbardziej niebez piecznymi owocami na drzewie ludzkości. Wiszą one na najcieńszych gałązkach, które łatwo się łamią”.

Ekstrawersja lub introwersja są wprawdzie w życiu tego samego człowieka stałym sposobem reagowania, ale chwilowo mogą się przeplatać. Określone fazy w życiu człowieka, a nawet w życiu narodów charakteryzują się jedne ekstrawersją, inne bardziej introwersja.
Na przykład okres dojrzewania odznacza się raczej ekstrawersją, okres klimakterium jest fazą bardziej introwersyjną; średniowiecze było nastawione bardziej introwersyjnie, odrodzenie bardziej ekstrawersyjnie itd.

Już samo to dowodzi, że błędem jest oceniać ekstrawersję lub introwersję jako postawę „bardziej wartościową”. Obie mają swoje uzasadnienie i swoje miejsce w świecie.
Każda spełnia odmienną rolę w doskonaleniu świata. Kto tego nie rozumie, dowodzi po prostu, że jest ślepą ofiarą jednej z tych postaw i że nie potrafi spojrzeć dalej niż na samego siebie.
Uwzględniając ekstrawersję i introwersję oraz cztery główne funkcje, otrzymujemy łącznie osiem różnych typów psychologicznych: ekstrawersyjny typ myślowy, introwersyjny typ myślowy, ekstrawersyjny typ uczuciowy, introwersyjny typ uczuciowy itd.; powstaje w ten sposób rodzaj kompasu, za pomocą którego możemy się orientować w strukturze psyche.

Więcej: o typach funkcjonalnych

źródło:  Jacobi Jolanta Psychologia Junga

Zobacz także :

• Cień – wg Junga

• Psychologia inspiracji

• Czym jest intuicja?

• Rozdzierając duszę na pół. Skrajności.

• Ciemna noc duszy

• Enneagram – 9 typów osobowości

Geneza geniusza

Tagi

artysta, brunton, ekstaza, geniusz, koncentracja, muza, natchnienie, talent, twórczość, zatracenie, zdolności, Świadomość

Fragment : Przebudzenie Boga, P. Brunton (napisane w roku 1937)

Istnieje taki fenomen umysłowy, stan, gdzie umysł funkcjonujący tajemniczo ponad naszym świadomym intelektem, w superego, zdaje się przemawiać bardziej zdecydowanie do człowieka i faktycznie brać go pod swe bezpośrednie – przynajmniej tymczasowe – rozkazy.
Ten stan można z powodzeniem nazwać inspiracją; może on pozostać statyczny lub może dynamicznie manifestować się w formie takiej jak praca lub sztuka.
Inspiracja może więc egzaltować człowieka religijną ekstazą, prowadzić go w stronę wielkich osiągnięć, czy też przemienić go w twórczego artystę.

Kiedy komuś uda się przekroczyć granice przeciętności w jakiejkolwiek sferze, zazwyczaj uważamy go za jednostkę zainspirowaną, geniusza.
Cała wielka sztuka, wszelkie zapisane objawienia, cała prawdziwie twórcza i konceptualna praca, wszelkie nowe materialne wynalazki – gdy naznaczone geniuszem – są wynikiem spontanicznego stanu, w którym wena i natchnienie prowadzą człowieka za rękę.

Z tej klasyfikacji wynika, że de facto nic nie leży poza szerokim pojęciem inspiracji.
Nie możemy powiedzieć, że taka a taka rzecz jest zbyt przyziemna, by stać się przedmiotem inspirowanego objawienia.
Inspiracja to stan, w którym wszystkie przedmioty są traktowane równo, a któremu towarzyszy zarówno najwyższe uniesienie ducha, jak i najbardziej dokładne badania naukowe.

Cóż jest tym tak rzadko spotykanym i wielce podziwianym stanem, którego tak wielu pożąda, a tak nieliczni go otrzymują?
Sprawdźmy najpierw, jak powstaje on w człowieku, a później poszukajmy filozofii wiążącej się z tym procesem. Jeżeli weźmiemy przypadek wielkiego wynalazcy, który poszukuje rozwiązania technicznego problemu i testuje różne psychologiczne podejścia w swym życiu, zauważymy, ile wysiłku wkłada w proces, jak nie przestać myśleć o problemie, aż autentyczne rozwiązanie, które dotąd mu uciekało, samo zabłyśnie mu w głowie, a potem się zrealizuje.
Innymi słowy poprzez starania i podwyższanie zainteresowań wkracza on w stan intensywnej, okresowej koncentracji, stan wyostrzonej uwagi, aż zostanie pochłonięty do tego stopnia, że można stwierdzić z całą stanowczością, iż jego problem pochłania jego i całe otoczenie.
Normalne działanie zmysłów ulega zawieszeniu, zegar przestaje funkcjonować.

Typowy wizerunek wynalazcy, jaki można odnaleźć w biografiach to osoba, której nie da się w żaden sposób, nawet pochlebstwami, namówić na przyjęcie choćby posiłku, gdy jest on bliski rozwiązania problemu.
W takim to okresie twórczym, wynalazcy, jak powszechnie wiadomo, zamykają się w swych laboratoriach lub pracowniach, nie chcą nikogo widzieć ani zajmować się jakimikolwiek innymi sprawami.
Właśnie ma narodzić się ich wynalazek, więc szukają samotności, tak samo jak samice szukają odosobnionego miejsca, by urodzić małe.
Jest to ważny dowód na stopień całkowitego pochłonięcia, w które ci ludzie naturalnie popadają, gdy pragną objawienia nieosiągalnego w normalnych warunkach.
Znajdują się całkowicie pod panowaniem jakiejś wyższej siły. W ten właśnie dziwny sposób dokonały się najwspanialsze odkrycia naszej cywilizacji.

Nie wolno nam używać tego stanu całkowitego pochłonięcia za niezwykły przypadek najnormalniejszego egoizmu, gdy wynalazca jest całkowicie oddany swym własnym sprawom i oddala wszystko co obce. Wręcz przeciwnie, im bardziej postępuje on we własnym umyśle w stronę celu i bardziej nad nim medytuje, tym mniej zajmują go myśli o sobie, chociaż paradoksalnie, wydaje się bardziej sobą pochłonięty.
Cena, którą musi zapłacić za rozwiązanie swego problemu jest rzeczywiście nie mniejsza niż cena absolutnego zatracenia.
Staje się jednym ze swym celem – tak doskonała jest jego koncentracja – a czyniąc to, odłącza się od własnego ego.

Gdy jednak wynalazek zostanie dokonany, umysł naukowca wraca automatycznie na indywidualny tor z większą siłą niż kiedykolwiek, a poprzedni stan zainspirowanej bezosobowości znika.
Tak więc możemy stwierdzić, że jeden wysoce istotny warunek, jakim jest spełnienie inspiracji, to stan samo-zapomnienia.
Podobne dowody na to, że tak się dzieje, możemy znaleźć pośród geniuszów sztuki. Kompozytor, starający się usłyszeć w swym wnętrzu echa owej nieskończonej piękności, która materializuje się jako doskonała symfonia, całkiem naturalnie w takich razach poszukuje samotności. Częstokroć odmawia sobie wszystkiego innego, koncentrując się na pochwyceniu tego echa.
Mówimy tu o prawdziwej muzyce, tej która wypływa z serca i chwyta za serce, pobrzmiewając w nim jeszcze na długo po tym, jak ucichnie ostatnia nuta. Kompozytor oddany powołaniu, umiejący pracować, nigdy nie da się zwieść światu, kiedy czuje jak przywołuje go dłoń inspiracji.
Staje się wówczas tak samo ascetyczny w odtrącaniu pokus świata, jak starożytny pustelnik.

Co się z nim dzieje w tych boskich momentach spokoju, kiedy inspiracja wynagradza jego pracę? Czy nie możemy stwierdzić, że stał się on wyczulony na te delikatne tony niczym sam instrument, na którym gra jakaś inna siła? Czy nie możemy powiedzieć dalej, że zapomniał on o swojej osobowości, swej rodzinie, przyjaciołach i obowiązkach poprzez całkowite oddanie się muzyce, która wpływa w niego i w której całkowicie się zagubił? Czym jest to wszystko, jak nie poddaniem się ograniczającemu ego?

Prawdziwie utalentowana i uduchowiona tancerka podobnie wykaże całkowite oddanie swym ruchom i krokom, będącym wyrazem jej geniuszu. W momencie, kiedy zapomina o podziwiającej ją publiczności, pojmuje swą prawdziwą misję spełnienia i piękna, symbolicznego przypominania ludziom o Najwyższym Pięknie, którego podświadomie wszyscy poszukują.

Jeżeli zajmiemy się pracą malarza i rzeźbiarza, dostrzeżemy to samo zadziwiające zjawisko. Prawdziwie oddany pracy malarz chwyta pędzel i stoi godzinami przed sztalugą, studiując do połowy ukończone dzieło, poprawiając nieznacznie ten czy inny detal i nie jest świadomy mijania czasu, ani nawet hałasów tuż za oknem pracowni.

Każdy malarz, który zastanawiał się nad naturą sztuki i osądził ją, przyzna, że w takich momentach żyje głęboko i radośnie – im głębiej jest samo-zaabsorbowany, tym jest szczęśliwszy.
Takie pełne inspiracji godziny są same w sobie nagrodą dla artysty, dają one łagodną, ale głęboką ekstazę, wobec której brawa publiczności czy wsparcie sponsora to tylko nieznaczny substytut. Faktyczna radość z pracy nieświadomie jest czerpana z tymczasowego zapomnienia siebie.

Konieczne jest dla artysty, by całkowicie zatracił się w temacie, wyłączył myślenie, dał się ponieść prądom. By uczynić to odpowiednio, artysta musi zapomnieć o wszystkim innym. Musi on uciszyć wszelkie głosy domagające się czasu i myśli, a nadchodzące z innych części ludzkiego ciała, i dokonuje tego poprzez wejście w stan spokoju umysłu.

Taki spokój, takie wyciszenie życia osobistego doprowadza go do ostatecznego źródła, z którego tryska cała sztuka i pozwala na stworzenie dzieła sztuki.
I dlatego Caryle mógł ozdabiać swe postrzępione stronice małymi kwiatkami prozy. Uśmiech Madonny na słynnym obrazie Rafaela może być bardziej wymowny niż całe tomy teologicznych kazań. Kto wie, ilu sceptyków kłopotała ona podsuwając nowe odniesienia do wartości religii?

Musimy dokonać tutaj rozdziału między talentem a geniuszem. Sam geniusz jest nawiedzony i pracuje z triumfalną trafnością; talent to coś, co się rozwija poprzez opanowanie techniki i rozwijane predyspozycje.

Technika rzemiosła musi oczywiście być przyswojona przez artystę za młodych lat i to do takiego stopnia, by uczynić z niego adepta w wybranym rodzaju ekspresji, jednak to tylko faza wstępna.
Technika jest konieczna we wszystkich sztukach.
Wielki artysta musi opanować technikę, tak samo jak jego naśladowcy. Geniusz i talent muszą wziąć z sobą ślub i wydać wesele dla głodnego świata. Geniusz, który nigdy nie studiował techniki własnej sztuki, nie może stworzyć dobrego dzieła; z drugiej strony, utalentowany człowiek, bez wewnętrznego źródła inspiracji, nie może stworzyć inspirującego dzieła.
Tak więc, jeśli odstąpimy na moment od tematu i zastanowimy się nad literaturą, zobaczymy, że wyrobionemu pisarzowi łatwo przychodzi ubarwienie tekstu i złożenie ksiąg na ołtarzu Olimpu jako ofiary geniuszu.
Jednak bogowie z łatwością rozpoznają fałszywy podarunek i odrzucą go. Chociaż może być on przyjęty triumfalnie przez tysiące głosów – życie jego ostatecznie zgaśnie jak świeczka na wietrze. Sam warsztat nie wystarczy, trzeba tu twórczego światła.

Wielki francuski malarz powiedział do swych uczniów w paryskiej pracowni:
„Udoskonalcie technikę, a potem zapomnijcie o niej”.
Wiedział on, że należy najpierw opanować wszelkie zasady i wymogi dotyczące sztuki, nieistotne jakiej, aż głęboko zapadną w naszą podświadomość, a kiedy to zostało już dokonane trzeba zwrócić się do wnętrza i szukać inspiracji, która pojawi się i zabłyśnie przez formalną technikę. Jeżeli nie zapomnimy zasad rzemiosła, myśląc o nich ciągle z niepokojem, będziemy utalentowani, ale nie genialni.
Jeżeli człowiek musi ciągle odnosić się do zasad po to, by stworzyć doskonałą sztukę, to niech Bóg ma go w opiece! Inspiracja jest koniecznością.
Wprowadza ona artystę w stan twórczej, choć spokojnej, ekstazy.
Uwalnia go od wąskich ograniczeń umysłu.

Zainspirowany artysta stworzy własną, indywidualną koncepcję przedmiotu i będzie ona prawdziwsza niż stereotypowy produkt szkół artystycznych, natomiast jego wytwory będą posiadały wyższą rangę.

Japończycy, w epoce mniej komercyjnej niż obecna, posiadali w swym języku pewne sugestie określone na artystyczne uniesienie – słowo fu-in, które dosłownie znaczy „inspiracja wiatrem”. Kiedy artystyczna produkcja została szczęśliwie doprowadzona do końca pod wpływem tejże inspiracji, mówiło się, że posiada kokoromochi, co dosłownie znaczy „chwytający za serce”.

Przez te terminy rozumieli one wzniesienie się, które było wynikiem radosnej manifestacji boskości, czegoś przydzielonego artyście przez Stwórcę.

Uważali, że taka inspiracja nie może zostać przekazana drugiemu człowiekowi, ani zdobyta przez żmudną pracę; pochodziła ona bowiem tylko i wyłącznie z łaski Boga. Tej właśnie wartości poszukiwali w swych największych dziełach sztuki, najwspanialszych malowidłach, których piękno dorównywało tęczy.
Dzisiaj to nastawienie osłabło, a Japończycy stają się coraz mniej krytyczni, gotowi akceptować kolorowe błyskotki zamiast szerszego wyrażenia „ekspresji wiatru”.

Pośród Hindusów istnieją tradycyjne pisma, „Silpa Szastras”, które podają praktyczne zasady na spełnienie idealnego piękna duchowego poprzez ćwiczenie sztuk technicznych i rzemiosł. Ich główni artyści i rzemieślnicy związani uprzednio ze świątyniami wykorzystywali jogę przed przystąpieniem do pracy nad tymi budowlami. Dopiero kiedy udało im się wprowadzić umysł w odpowiedni stan intensywnej koncentracji, wolno im było rozpocząć malowanie lub modelowanie. Inspiracja była nicią, na którą ci twórcy nawlekali korale swych najpiękniejszych dzieł.

Brunton Paul – Przebudzenie Boga, 1937

Powiązane posty

• Czym jest intuicja?

• Inspirujące cytaty sławnych ludzi

• Zrób coś inaczej niż dotychczas !

• Spogladaj głębiej…

• Źródło natchnienia jest w Tobie

• Bez granic

• Nowy stan świadomości